Το παραμύθι της Μεγάλης Επανεκκίνησης: «Μην καταναλώνετε – Να ζείτε ακίνητοι» – Τι μας περιμένει

Έχουμε μπλέξει: στα πλαίσια της μεγάλης επανεκκίνησης η παγκόσμια ελίτ επιχειρεί να αλλάξει άρδην όχι μόνο την δομή και την σύνθεση των κοινωνιών αλλά κυρίως τις αξίες και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων που την αποτελούν.

Μιλάμε κυρίως για τις δυτικές κοινωνίες οι οποίες επί πολλές δεκαετίες είχαν μάθει να ζουν με το δικαίωμα της επιλογής, της ελεύθερης μετακινήσεις, της απρόσκοπτης έκφρασης της προσωπικότητας και τη διαβίωση μιας σχετικά ελεύθερης ζωής. 

Χαρακτηριστικό είναι το άρθρο της γερμανικής DW με το οποίο επιχειρείται να δημιουργηθούν ενοχές σε όλους εμάς που… καταναλώνουμε αλλά και γενικώς επειδή έχουμε, όνειρα, κάνουμε οικογένειες και εν τέλει επειδή υπάρχουμε.

Μόνο που με τον τρόπο αυτόν, δημιουργούνται πάλι ακόμα μεγαλύτερες ανισότητες, καθώς θα υπάρχουν αυτοί που θα έχουν τα πολλά χρήματα και θα συνεχίσουν να ψωνίζουν και οι άλλοι, οι περισσότεροι, οι οποίοι θα ζουν ακριβώς όπως οι πολίτες της Μεγαπόλης 1 στο περίφημο κόμικ του Δικαστή Ντρεντ.

Άνεργοι (χωρίς κατανάλωση τα περισσότερα επαγγέλματα θα καταστούν περιττά ενώ η παραγωγή θα γίνεται από τα ρομπότ και τις μηχανές), με ένα βασικό επίδομα για την διαβίωσή τους η οποία θα γίνεται σύντομα σε κρατικής ιδιοκτησίας διαμερίσματα.

Θα ελέγχονται για το καλό του πλανήτη πάντα, πως θα ντύνονται αν θα κάνουν οικογένεια και τι υπάρχοντα θα διαθέτουν.

Έχει ξεκινήσει έντονη σχετική προπαγάνδα, χτυπώντας τον πυρήνα της ανθρώπινη ύπαρξης, αγνοώντας ότι τα υπάρχοντα κάποιο, οι επιλογές του, καλές ή κακές, αποτελούν προέκταση του εαυτού του.

«Λιγότερη κατανάλωση είναι καλύτερη για το περιβάλλον και το κλίμα. Και όμως σε πολλούς αρέσει να αγοράζουν πολύ περισσότερα από αυτά που πραγματικά χρειάζονται.

Με λίγα κλικ το νέο χειμωνιάτικο πουλόβερ, για λίγα ευρώ καινούργια έπιπλα. Τα ψώνια είναι πολύ βολικά στην καθημερινότητά μας πλέον και σε πολλές περιπτώσεις επίσης πολύ φθηνά. Συχνά δεν παίρνει και πολύ χρόνο να σκεφθούμε, πολλές αποφάσεις για αγορές λαμβάνονται σχεδόν τυχαία.

Οι ειδικοί προειδοποιούν: η υπερβολική καταναλωτική συμπεριφορά καταστρέφει τον πλανήτη μας. Ο Καναδός δημοσιογράφος Τζέιμς Μπέρναρτ ΜακΚίνον για παράδειγμα προειδοποιεί στο βιβλίο του «Η μέρα που θα σταματήσουμε να ψωνίζουμε», πως η κατανάλωση είναι η μεγαλύτερη απειλή για το περιβάλλον. Αλλά γιατί σε πολλούς αρέσει να ψωνίζουν τόσο πολύ; Και πώς μπορεί να μειωθεί συνειδητά η κατανάλωση;

Από τη σκοπιά της ψυχολόγου της οικονομίας Πέτρα Γιάγκοβ η κατανάλωση έχει πολύ μεγάλη αξία στην κοινωνία μας. «Συχνά ισχύει το εξής: ‘αγοράζω, άρα υπάρχω’», λέει. Μας αρέσει να ψωνίζουμε σε καταστάσεις όπου δεν αισθανόμαστε καλά. Μετά αποκτούμε κάτι και αποζημιωνόμαστε», συμπληρώνει. Για πολλούς, τα ψώνια είναι μια ευκαιρία για διασκέδαση και να ξεφύγεις λίγο από την καθημερινότητα.

Η σκέψη να είσαι ντυμένος πάντα με την τελευταία λέξη της μόδας, να έχεις το πιο κομψό αυτοκίνητο και να θέλεις να έχεις τον πιο σύγχρονο εσωτερικό εξοπλισμό για το σπίτι προκύπτει από τη βασική ανάγκη να θέλεις να εκτιμήσεις τον εαυτό σου.

Η ανάγκη για αναγνώριση

«Αυτό είναι το προσωπικό εγωιστικό κίνητρο που μπορεί να είναι πολύ δυνατό», λέει ο περιβαλλοντικός ψυχολόγος Φρανκ Έσκεν και εξηγεί ότι η επιθυμία για αναγνώριση από τους άλλους είναι έντονη στους ανθρώπους. Εάν τώρα εστιάσετε στη βιωσιμότητα, αυτό σημαίνει αλλαγή και παραίτηση, λέει η Γιάγκοβ. «Όλοι δυσκολευόμαστε να παραιτηθούμε από κάτι».

Η ερευνήτρια αγοράς τονίζει πόσο σημαντικό είναι «να κινηθεί κάτι σε συναισθηματικό επίπεδο» όσον αφορά τη βιώσιμη και κλιματικά ουδέτερη κατανάλωση από τους αγοραστές. Αυτό σημαίνει ότι θα κατανοήσουν τη σύνδεση μεταξύ της απόφασής τους για αγορές και τα πιθανά αποτελέσματα. Οι άνθρωποι για παράδειγμα, οι οποίοι αγοράζουν μόδα που παράγεται σε φτωχότερες χώρες και σε εργοστάσια όπου οι εργαζόμενοι δουλεύουν κάτω από επικίνδυνες για την υγεία συνθήκες. «Αυτό θα επιτευχθεί μέσα από εικόνες, καλά ρεπορτάζ και ντοκιμαντέρ», λέει η Γιάγκοβ.

Απαραίτητη και η κοινωνική αλλαγή προοπτικής

Οι ειδικοί συμφωνούν: χωρίς μειωμένα ψώνια δύσκολα προστατεύεται το περιβάλλον. Ο Καναδός δημοσιογράφος Τζέιμς Μπέρναρτ ΜακΚίνον επισημαίνει ότι τελικά ο υλισμός σε καμία περίπτωση δεν προάγει την ευημερία, σύμφωνα με έρευνες. Οι υλιστικές αξίες απέτυχαν, δεν προσφέρουν καμία μόνιμη ασφάλεια ή ικανοποίηση και πόσο μάλλον ευτυχία.

Οι ειδικοί καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα. Πρέπει να είμαστε ο εαυτός μας και να εκτιμούμε τα όσα έχουμε ήδη. Η Γιάγκοβ συνιστά συγκεκριμένα, πριν πάτε για ψώνια, δείτε καλά τη γκαρνταρόμπα σας και σκεφθείτε τι πραγματικά χρειάζεστε και τι όχι.

Αλλά οι αξίες πρέπει να αλλάξουν και σε κοινωνικό επίπεδο, λέει ο Έσκεν. Έτσι κάποιος που δεν αγοράζει διαρκώς νέα πράγματα δεν πρέπει να θεωρείται σαν κάποιος που δεν είναι σε θέση να αγοράσει, ότι δεν έχει τη δυνατότητα και βρίσκεται σε μειονεκτική θέση.

Χρειάζεται μια γενική επανεξέταση των πραγμάτων και τελικά την αποδοχή πως μόνο ο καθένας μπορεί να αποφασίσει για τον εαυτό του τι είναι πραγματικά απαραίτητο και τι όχι. Να μην συνδέεται η κατανάλωση με το κοινωνικό στάτους.

Σύμφωνα με την Γιάγκοβ, ο κορωναϊός μας βοήθησε να συνειδητοποιήσουμε πόσα πολλά πράγματα έχουμε και πόσο λιγότερα χρειαζόμαστε στην πραγματικότητα. Ακόμα η νέα γενιά αγοράζει πιο συνειδητά και φαίνεται πως όλο και περισσότεροι νέοι αποφεύγουν την υπερκατανάλωση.»